Vrouw & Muziek en het cadeau aan St. Petersburg
In 2003 viert St. Petersburg haar 300 jarige bestaan. Veel landen geven cadeaus aan deze stad en Nederland vormt daarop geen uitzondering. In september, tijdens de Days of Dutch Culture, presenteren honderden Nederlandse kunstenaars hun kwaliteiten op het gebied van theater, muziek, dans en film in de ‘Noordelijke hoofdstad van Rusland’ (zo noemen de Russen St. Petersburg). Stichting Vrouw en Muziek greep deze gelegenheid aan om de aandacht van publiek, pers en concertorganisatoren te vestigen op vrouwelijke componisten uit beide landen. Het Moscow Contemporary Music Ensemble (MCME) en de Stichting Vrouw en Muziek zijn ongeveer een jaar geleden begonnen met het organiseren van een uitwisselingsproject waarin componistes uit Rusland en Nederland in beide landen gepresenteerd zullen worden.
Het MCME, onder artistieke leiding van de bekende Russische componist Joeri Kasparov, houdt zich al sinds 1993 bezig met de uitvoering van hedendaagse Nederlandse muziek in Rusland. Dankzij dit ensemble is moderne muziek uit Nederland te horen in de beste concertzalen van onder meer Moskou, Kazan, Nizhny Novgorod, in de ‘gesloten steden’ van de Oeral en in het Zuiden en Westen van het land. Het ensemble is tevens geïnteresseerd in nieuwe werken van jonge Russische componisten. Voor dit project werd een aantal getalenteerde Nederlandse en Russische componistes gevraagd nieuwe werken te schrijven voor het ensemble.
Het is algemeen bekend dat de muziek van vrouwelijke componisten minder vaak wordt geprogrammeerd dan die van hun mannelijke collega’s. Russische componistes die nog op conservatoria studeren, horen vaak van hun mannelijke docenten dat je als vrouw extra goed moet nadenken of je echt componist wilt worden. Het zou immers een typisch mannelijk beroep zijn. Niettemin telt Rusland veel vrouwelijke componisten en musicologen en daarnaast een groot aantal vrouwelijke directeuren van muziekorganisaties, muziekacademies en concertzalen.
Een bekende opvatting echter in zowel Rusland als Nederland is dat er geen vrouwelijke of mannelijke componisten zijn, maar alleen goede of slechte… Het kan desondanks geen kwaad soms juist werken van vrouwen te programmeren.
Het project van Vrouw en Muziek begint met twee concerten van het MCME, op 3 september in de Beurs van Berlage en op 4 september in de IJsbreker, in het kader van de Internationale Gaudeamus Muziekweek. Op 25 september speelt het ensemble in St. Petersburg tijdens de Days of Dutch Culture, in de grote zaal van de Componistenbond. Het laatste onderdeel vindt plaatst in november en bestaat uit een tournee van vijf concerten door Rusland. Deze concerten worden gegeven op hedendaagse muziekfestivals als Moscow Autumn (in Moskou) en Sound Ways (in St. Petersburg), en verder in een aantal grote concertzalen en conservatoria van mooie historische steden ten Noorden van St. Petersburg, zoals Petrozavodsk, Pskov en Veliky Novgorod. De Nederlandse componiste Astrid Kruisselbrink en de Amerikaans-Nederlandse componiste Vanessa Lann zullen dan met het ensemble meereizen waardoor ze onder andere in de gelegenheid zijn hun Russische collega’s te ontmoeten.
De programmering van de verschillende concerten bestaat uit drie wereldpremières van de componistes Astrid Kruisselbrink, Maria Boulgakova en Elena Langer en uit een aantal recente werken, waaronder Trio van de Grieks-Nederlandse componiste Calliope Tsoupaki (geschreven in opdracht van het KAIDA Trio), Objects of Ritual van Vanessa Lann en Le refus de l’enfermement III van Jamilia Jazylbekova (geschreven in opdracht van het Klangforum Wien). Tijdens de tournee in november worden ook werken uitgevoerd van twee van de meest toonaangevende Russische componisten van nu, Sofia Goebaidoelina en Galina Oestvolskaya. Van Goebaidoelina wordt het trio Quasi Hoketus ten gehore gebracht, onder andere door de bekende Russische fagottist Valery Popov, voor wie dit werk bijna twintig jaar geleden werd gecomponeerd. Van de St. Petersburgse componiste Oestvolskaya, die bij Dmitri Sjostakovitsj heeft gestudeerd, wordt Sonata uitgevoerd.
Jamilia Jazylbekova, Maria Boulgakova en Elena Langer zijn geen vreemden voor mij. Zo’n tien jaar geleden studeerden wij muziekwetenschap aan het Tsjaikovski Conservatorium te Moskou. Wij zagen elkaar ook vaak tijdens concerten en festivals. Ik vind het interessant dat zij alledrie momenteel meer bekendheid genieten in het buitenland dan in Rusland – Jazylbekova en Boulgakova in Duitsland en Langer in Engeland. De reden daarvoor is simpel: na Moskou zetten zij hun studie voort in het buitenland, in de wetenschap dat ze daar een grotere kans hadden een bestaan als componist op te bouwen. Hoe de muzikale loopbaan van deze drie componistes in Europa in stroomversnelling is gekomen, leest u hieronder.
In 1995 ging Jamilia Jazylbekova studeren bij Younghi Pagh-Paan aan de Hochschule für Kunste in Bremen. In 1997 werd zij geselecteerd door het ‘Nachwuchsforum der Gesellschaft für Neue Musik’ en in 1998 kreeg zij een speciale vermelding in de Internationale Gaudeamus Muziekweek voor Uschar. In 2000 kreeg zij de Franz Liszt Composition Prize van de Franz Liszt Hochschule für Musik (Weimar) en een beurs van de Kunstlerhaus Schloss Wiepersdorf en Die Höge. Daarna volgden prijzen van de 14th International Composer Seminar in het Zwitserse Boswil en van de Royaumont Foundation in Frankrijk. Ensemble Modern, het Arditti String Quartet, Quatuor Diotima, het Icarus Ensemble, het Zephyr Strijkkwartet, het Klangforum Wien en anderen hebben werken van haar gespeeld.
Maria Boulgakova studeert momenteel bij Manfred Stahnke aan de Hamburger Musikhochschule. Na haar studie aan het Tsjaikovski Conservatorium, nam zij deel aan diverse festivals, waaronder de vijfde Composers’ Meeting 1999 in Apeldoorn van Louis Andriessen, Martijn Padding, Michael Smetanin en ensemble ‘de ereprijs’. Ook nam ze deel aan het festival voor jonge componisten in Moskou in 1999 en aan de derde European Composers’ Informal Meeting (ECIM) te Bakoe in 2000. In de vierde ECIM in Krakau in 2001 volgde Boulgakova masterclasses van K. Meyer en Faradj Karajev. Haar muziek wordt regelmatig uitgevoerd in Rusland, Nederland, Duitsland, Azerbeidjaan en Polen. Die Zeichen is de titel van de nieuwe compositie die Boulgakova speciaal voor het Moscow Contemporary Music Ensemble heeft geschreven. Hierin worden muziekstijlen van verschillende periodes binnen een eigentijdse context gezet met behulp van moderne compositietechnieken.
Elena Langer ken ik al sinds onze studie aan de Gnessins muziekacademie in Moskou. Later studeerde zij compositie aan het Tsjaikovski Conservatorium in Moskou. In 1999 verhuisde Elena naar Londen om haar studies voort te zetten aan het Royal College of Music, waar ze leerling was van Julian Anderson. Zij studeerde ook aan het Centre Acanthes (Frankrijk) bij Sofia Goebaidoelina en nam deel aan een festival voor elektro-akoestische muziek en aan Spectrum Music Acanthes/IRCAM 2000, waar zij lessen kreeg van Jonathan Harvey en Ivan Fedele. Vervolgens kreeg zij een beurs om te studeren bij de Japanse componist Jo Kondo aan de Dartington Summer School in Engeland. Sinds september 2001 werkt zij aan haar promotie aan de Royal Academy of Music, onder begeleiding van Simon Bainbridge. Haar werken zijn opgenomen op het Engelse Black Fox label en de Russische labels Gramzapis en Vozvrazhenie. In 2000 won zij de United Music Publishers Prize voor Parting with the Image voor ensemble. In februari 2002 werd zij aangesteld als Jerwood Composer aan het Almeida theater in Londen. Binnenkort zal de première van Langers kameropera The Girl of Sand in het Almeida Opera Festival te horen zijn.
Het nieuwe en spannende programma met Russische en Nederlandse componistes gepresenteerd door het Moscow Contemporary Music Ensemble en de Stichting Vrouw en Muziek vormt een belangrijk onderdeel van de intensieve culturele samenwerking tussen Rusland en Nederland.
Amsterdam, juli 2003
Valeria Gorokhovskaya,
projectcoördinator