Verslag van een rondetafelgesprek
Op 13 februari 2004 vond in de Jan van Gilsezaal van MuziekGroep Nederland een rondetafelgesprek plaats over vrouwen en elektronische muziek. Het doel van de bijeenkomst was te inventariseren welke aan sekse/gender gerelateerde interesses en problemen belangrijk zijn voor vrouwen die in Nederland werken met elektro-akoestische muziek en muziektechnologie. Daarnaast wilden we graag de discussie op gang brengen over dit onderwerp en leek het ons leuk en nuttig om op deze manier ervaringen uit te wisselen en contacten te leggen.
De respons op onze oproep voor dit besloten rondetafelgesprek was onverwacht groot en zo zaten we die vrijdag de dertiende met 21 genodigden – waaronder componisten, musici, programmeurs, muziekjournalisten, docenten en onderzoekers – om de tafel. Omdat niet iedereen elkaar kende begonnen we met een voorstellingsronde, waarbij sommigen ook iets lieten horen en/of zien. Na de pauze nam de discussie zijn aanvang. Om de discussie enigszins gestructureerd te laten verlopen hadden de organisatoren Petra van Langen van de Stichting Vrouw en Muziek en Hannah Bosma van MuziekGroep Nederland een lijst met dertien stellingen opgesteld en vooraf aan alle deelnemers gezonden met het verzoek daar alvast over na te denken. (De stellingen zijn als bijlage toegevoegd).
De discussie ontspon zich rond een aantal thema’s. Om te beginnen was dat het interdisciplinaire karakter van veel werk van vrouwen.
Interdisciplinariteit
De deelnemers constateerden dat vrouwen vaak interdisciplinair werken. Ze beperken zich niet tot een duidelijk afgebakende discipline, maar combineren muziek vaak met beeld, theater of tekst. Men heeft de indruk dat mannen veel minder interdisciplinair werken. Die interdisciplinariteit lijkt een probleem voor bijvoorbeeld fondsen waar geld wordt aangevraagd om dergelijke projecten te financieren. Door de interdisciplinaire werkwijze zijn projecten vaak niet eenvoudig in een hokje te stoppen, wat er nogal eens toe leidt dat zo’n project tussen wal en schip valt als het gaat om het toekennen van subsidies. Zo ontstaat minstens de indruk dat bijvoorbeeld het Fonds voor de Scheppende Toonkunst minder geld toekent aan vrouwen dan aan mannen. Fluitist en componist Anne La Berge: “het interdisciplinaire is het kwetsbare aan ons werk. Er is behoefte aan programmeurs die de ‘vage’ interdisciplinaire kunstwerken omarmen.”
Mannenwereld
Ook de vraag of de elektronische muziekwereld een mannenwereld is kwam aan de orde. Deze vraag werd met een volmondig ja beantwoord: de hele muziekwereld, ook die van de gecomponeerde muziek en improvisatie, is een mannenwereld. Maar over het algemeen werd dat niet als problematisch ervaren. Een van de aanwezige componisten vindt dat er gewoon meer mannen zijn die elektronische muziek maken en dat het daarom een mannenwereld is, maar zij gelooft niet dat het inherent is aan het wereldje. Zij ziet een duidelijk verschil in de benadering van elektronica tussen mannen en vrouwen. Vrouwen gebruiken elektronica als een “instrument”, als een manier om bijvoorbeeld een bepaalde klank te kunnen genereren, terwijl mannen veel meer geïnteresseerd zijn in de elektronica zelf. Voor vrouwen is het gebruik van elektronica dus geen doel, maar een middel, terwijl bij veel mannen het gebruik van elektronica wel vaak een doel is. Violiste Barbara Lueneburg vindt dat de vraag of de elektronische muziekwereld een mannenwereld is afhangt van de definitie van elektronische muziek. Zij denkt dat er vrouwen zijn die zich niet realiseren met elektronica te werken, maar dat wel doen. Zij pleit voor een eigen definitie van elektronische muziek en niet klakkeloos de mannelijke definitie over te nemen, “zodat we een eigen imago op kunnen bouwen en laten zien wat we doen op een positieve manier, zonder te klagen dat het een mannenwereld is.”
Slachtofferrol
Daarmee roerde Barbara Lueneburg een onderwerp aan wat die middag al eerder ter sprake kwam: de slachtofferrol. Hoe staan we ten opzicht van onze eigen vrouwelijkheid? Vinden we dat problematisch of zien we vrouwelijkheid juist als onze kracht? Een aantal deelnemers was daarover zeer uitgesproken. Zij zijn vooral geïnteresseerd in het positieve, in de kracht van het vrouwelijke. De vrouwen die die middag bijeen waren willen zich in geen geval slachtoffer voelen. Daarbij bleek bijna iedereen behoefte te hebben aan lichtende voorbeelden, aan rolmodellen.
Rolmodellen
De moeilijkheid is dat rolmodellen ontbreken. Componist Rozalie Hirs vertelde hoe zij zich eerst met mannen heeft geïdentificeerd. Pas later
realiseerde zij zich dat ze als vrouw zich toch niet zo goed aan mannen kon spiegelen. Vervolgens ging zij als heterovrouw op zoek naar voorbeelden, maar merkte dat geen van de grote vrouwelijke kunstenaars uit het verleden die zij bewonderde een gezin hadden gehad. Ofwel waren zij non, zoals Hadewijch en Hildegard von Bingen; alleenstaand, zoals Emily Dickinson; lesbisch, zoals Virgina Woolf; of pleegden ze zelfmoord, zoals Virgina Woolf en Sylvia Plath. En er waren al helemaal niet veel componisten bij. “De realiteit is”, aldus een van de deelnemers, “dat wij allen zijn opgegroeid zonder rolmodellen.” Anne La Berge brengt naar voren dat het daarom belangrijk is erover na te denken of je zelf rolmodel zou willen zijn en of je zelf iets voor de sector zou willen doen. Daarmee richtte zij zich niet alleen op de componisten, maar ook op de aanwezige programmeurs, docenten, muziekjournalisten en musici. Nog steeds werken er veel te weinig vrouwen op sleutelposities in het muziekleven, maar degenen die daar wel werken, zouden een voorbeeld kunnen zijn voor anderen.
Vrouwelijkheid en mannelijkheid
Terugkomend op het vrouwelijke. Wat is dan dat vrouwelijke of hoe uit zich dat? Een van de aanwezige componisten ziet in Nederland een tendens. Zij constateert dat bij veel geïnstitutionaliseerde moderne ensembles de vrouwen zich sexy kleden, met minirokken en dergelijke. Zij vraagt zich af of het ook anders kan. Het maakt op haar de indruk dat je alleen mee mag doen als je aan een bepaald beeld beantwoordt.
Barbara Lueneburg stelt dat het soms gewoon een spel is tussen de genders. Zij vindt dat je met vrouwelijkheid en mannelijkheid kunt spelen. Rozalie Hirs vindt het interessant dat Barbara Lueneburg op deze manier, vanaf een afstandje, naar zichzelf kijkt. Zij denkt dat het in Nederland taboe is hierover op zo’n manier te praten. Dat brengt de discussie op de mate van emancipatie in Nederland, dat beduidend minder ver gevorderd is dan in andere landen. En daarom zijn er zo weinig autochtone componistes?
Promotie
Tenslotte wordt gesproken over de mogelijkheden om cd’s uit te brengen. Men is het er over eens dat er te weinig elektronische muziek van vrouwen op cd wordt uitgebracht, maar constateert dat ook van mannen weinig wordt uitgegeven. Hannah Bosma geeft aan dat er weinig voorstellen en elektro-akoestische muziek van vrouwen spontaan bij NEAR/MuziekGroep Nederland binnenkomt en roept alle aanwezigen op om werk in te sturen.
Slotwoord
De middag werd door de deelnemers als zeer inspirerend ervaren en de wens werd uitgesproken meer van dit soort bijeenkomsten te organiseren, omdat wenog lang niet zijn uitgesproken over deze onderwerpen. Inmiddels is er een besloten e-mail discussielijst opgericht over vrouwen en elektronischemuziek in Nederland: vemNL. Belangstellenden kunnen zich opgeven bij de lijstbeheerder Hannah Bosma: info at vrouwenmuziek.nl
Petra van Langen
Bijlage
Lijst met stellingen
Kies gerust meer dan een antwoord per stelling. Staat er geen goed antwoord bij, verzin er dan zelf één.
- In mijn werk houd ik me er het liefst niet mee bezig dat ik een vrouw ben.A Ja inderdaad.B Onmogelijk.C Als dat zou kunnen!
D Ja/nee, alleen als het me voordeel oplevert.
E …..
- Ik wil graag weten of een stuk door een man of een vrouw geschreven is.A Ja, want ….B Liever niet, ik wil zo onbevooroordeeld mogelijk luisteren.C Interesseert me niet
D Nee, want…
E ….
- De elektronische muziek is een mannenwereld.A Ja, ik voel me daar niet in thuis.B Ja, ik vind dat juist prettig.C Nee, want…..
D Is me nooit opgevallen.
E Ja, want vouwen worden afgeschrikt door de techniek.
F …….
- Elektronische muziek is bijzonder aantrekkelijk voor vrouwen.A Ja, want het is minder belast door traditie.B Ja, want de nieuwe technologie geeft de mogelijkheid om meer je eigen gang te gaan.C Ja, want je hebt minder met dirigenten en musici te maken.
D Ja, want er werken heel veel vrouwen in.
E Ja, want …
F Nee, want …
G ……
- Ik werk prettiger samen met vrouwen dan met mannenA Juist niet, omdat…B Jazeker, omdat….C Soms, als…..
D Weet niet.
E Ik werk nooit met vrouwen samen.
F Ik werk nooit met mannen samen.
G Ik werk altijd in mijn eentje.
H ……
- Ik zou meer contact willen hebben met vrouwelijke collega’s.A Ja.B Alsjeblieft niet.C Ik heb al genoeg contacten.
D ……
- Vrouwen gaan anders om met techniek dan mannen.A Nee.B Ja, mannen weten er meer van, het interesseert ze meer en ze voelen zich er gemakkelijker bij.C Ja, mannen wekken de indruk dat ze er meer van weten, maar dat is vaak niet zo.
D Ja, vrouwen zijn voorzichtiger.
E Ja, vrouwen werken gestructureerder.
F Ja, want …
G …….
- Er is vrijwel geen elektronische muziek van Nederlandse vrouwen op cd uitgebracht.A Nee, niet waar. Er zijn de volgende cd’s …B Ja, schande!C Ja, begrijpelijk, want er zijn weinig stukken die daarvoor in aanmerking komen.
D Ja, wat kunnen we hier aan doen?
E ……..
- Er wordt te weinig elektronische muziek van vrouwen tijdens concerten uitgevoerd.A Op deze podia genoeg: …B Op deze podia te weinig: …C Op deze podia te veel:…
D Er wordt juist hartstikke veel uitgevoerd, bijv.: …
E Het is evenredig met het aanbod.
F Ja, vrouwelijke componisten worden steeds weer gepasseerd.
G ……..
- De pers besteedt relatief veel aandacht aan elektronische muziek van vrouwelijke componisten.
A Nee, hoe kom je erbij, er is nooit aandacht voor elektronische muziek van vrouwen.
B De pers besteedt sowieso geen aandacht aan elektronische muziek.
C Nee, het is eerlijk verdeeld.
D Ja, bijv.: …
E Ja, veel te veel.
F Ja, als curiositeit.
G ……
- Ik ben al van jongs af aan bezig met elektronische muziek.
A Ja, nl……B Nee, ik ben laat begonnen, omdat….
C ……
- Ik richt mij op typisch vrouwelijke thema’s in mijn werk.
A Ja, nl…..B Nee, mijn werk is androgyn, omdat…..
C Nee, mijn werk is neutraal, omdat…..
D Nee, mijn is seksloos, omdat….
E Nee, mijn werk is mannelijk, omdat…..
F Nee, ik zou niet weten hoe dat zou kunnen.
G …..
- Ik mis de volgende stelling in deze lijst:
A …………………