De drie trio’s voor fluit,
cello en piano op deze recente cd hebben een romantische inslag. Het eerste
werk, ‘Lyric Trio’ van de Amerikaanse Katherine Hoover (geb 1937), werd in
1983 geschreven. Het eerste van de drie delen heeft als basis een pittig
kernmotief van vier tonen, waardoor dit deel een hechte eenheid toont. Het
tweede deel, een vloeiende serenade, laat de drie instrumenten mooi soleren. De
korte duur – nog geen drie minuten – van het laatste deel, een virtuoze,
briljante storm van noten, deed mij wensen dat de eerste twee delen ook iets
korter waren geweest. Hoovers schrijfwijze is tonaal, stilistisch een mengeling
van romantiek en neoklassiek. Dat Hoover zelf ook fluitist is, is evident in de
uitstekende fluitpartij.
Ook het trio uit 1952
van de Française Marcelle de Manziarly (1899-1989) is tonaal. De langzame delen
zijn mysterieus van sfeer, terwijl het laatste deel op een vrolijke, huppelende
volksmelodie lijkt gebaseerd. Als ik zou moeten kiezen, dan vind ik Manziarlys
trio boeiender dan dat van Hoover. Manziarly studeerde bij Nadia Boulanger in
Parijs, en directie bij Felix Weingartner in Basel. Behalve kamermuziek heeft
Manziarly ook voor orkest geschreven. De eerste uitvoering van haar
pianoconcert, met haarzelf als soliste, vond in 1933 in Amsterdam plaats, met
het Concertgebouworkest onder leiding van Alfredo Casella.
Werken van de tweede Française
op deze cd, Louise Farrenc (1804-1875), worden in Nederland zelden uitgevoerd.
Maar toevallig klonk haar trio op. 45 in de Kleine Zaal van het Concertgebouw op
2 december jl., prachtig gespeeld door het Ferschtman Trio. In Farrencs trio kan
een fluit de viool vervangen, wat het Meininger Trio inderdaad doet. Farrenc
schreef dit werk in 1862, een van de weinige composities na de tragische dood in
1859 van haar dochter, een begaafde pianiste. Farrenc was bekend om haar
kamermuziek en ontving hiervoor in 1861 en 1869 de ‘Prix Chartier’ van de
Académie des Beaux-Arts. Farrencs vierdelige trio is met 23 minuten het langste
van de drie opgenomen werken. Hoewel harmonisch niet gewaagd, is dit trio solide
van constructie; men blijft geboeid luisteren. De vertolking door het Ferschtman
Trio was in de snelle delen wat sneller en daardoor ook wat lichter dan de
uitvoering op deze cd. De vertolkingen door het Meininger Trio zijn over het
algemeen uitstekend. Soms klinkt de cello naar mijn smaak wat ver weg, terwijl
de fluit veel directer klinkt, vooral in het trio van Farrenc. Het Meininger
Trio werd in 1994 opgericht door fluitiste Christiane Meininger, met celliste
Françoise Groben en pianist Rainer Gepp.
Helen Metzelaar
Meininger-Trio, Hoover
– De Manziarly – Farrenc, DeutschlandRadio 60130-215
Boekrecensie
Met
de nieuwe vertaling van O. Averino´s Principles
and art of singing (1988) is er in Nederland gelukkig weer een auteur
toegevoegd aan de kleine groep schrijvers die de zangkunst vanuit een nieuw
perspectief belichten. Olga Averino (Moskou, geb. 1895) studeerde zang en
piano aan het Keizerlijk Conservatorium van Saratov. Nadat ze nog maar net
haar zangcarrière in Rusland was begonnen, moest ze vanwege revolutie en
burgeroorlog haar land ontvluchten. Er volgde een periode van omzwervingen,
ziektes en ontberingen, aan het einde waarvan ze via China in de Verenigde
Staten belandde. In deze moeilijke tijd raakte ze van het besef doordrongen
dat muziek een wonderbaarlijke kracht in zich draagt die mensen zelfs in de
moeilijkste omstandigheden op de been kan houden.
Averino
concentreert zich bij het formuleren van haar principes voor het zingen op de
begrippen coördinatie, energie en verbeelding. Zij neemt als uitgangspunt
voor haar methode het natuurlijke gemak waarmee sommige zangers muziek
uitvoeren. Tijdens haar jarenlange ervaring als zangdocente raakte Averino er
echter van overtuigd dat een goede coördinatie en gemak bij het uitvoeren van
muziek geen mysterieuze talenten zijn, die maar weinigen van nature hebben
meegekregen, maar vaardigheden die kunnen worden getraind. In De kunst van het zingen bespreekt zij de manier waarop deze
vaardigheden ontwikkeld kunnen worden. Ze schetst hoe door het ontwikkelen van
het voorstellingsvermogen, de coördinatie en de energiebalans van de zanger
de muzikaliteit en techniek hoorbaar verbeteren.
De
kunst van het zingen
is een inspirerend boek. Het zal in de eerste plaats beginnende en ervaren
zangers aanspreken. Aan de ene kant geeft het boek inzicht in Averino’s
levenswijze als musicus en zangeres. Aan de andere kant reikt het een aantal
oefeningen aan die haar hebben geholpen deze levenswijze te realiseren.
Muziek
bestaat volgens Averino uit verschillende lagen. In de onderste laag van deze
structuur ligt een aantal fundamentele fysieke mechanismen van universeel
menselijke aard. Deze mechanismen liggen op een instinctief niveau. Hoewel de
mens op dit niveau geen directe invloed op zichzelf of zijn reactie op muziek
kan uitoefenen, neemt Averino deze mechanismen in haar methode als
uitgangspunt. Ze gaat er vanuit dat iedereen bepaalde muzikale gaven bij zijn
geboorte heeft meegekregen die ontwikkeld kunnen worden.
Averino’s
inzichten sluiten aan bij de theorie dat muzikale patronen niet willekeurig
tot stand komen, maar nauw verbonden zijn met de aard van het menselijk
zenuwstelsel. Op basis van deze theorie kan zij stellen dat door goed gecoördineerd
zingen er regelmatige patronen in de hersencellen ontstaan. Deze patronen
helpen nieuwe muzikale ervaringen te structureren en geven de zanger een
harmonieus gevoel tijdens het zingen. Averino maakt bij het formuleren van
haar principes telkens weer gebruik van die wetenschap.
De
formulering van de principes is echter af en toe zo bondig en abstract, dat
het voor de zanger moeilijk is de stap van principe naar de praktijk van het
zingen te maken. Daarnaast is het aantal praktische zangoefeningen in het boek
te klein om die overgang zelfstandig te kunnen maken. De hoge eisen die
Averino stelde aan haar eigen zangstudenten, stelt ze ook aan de lezer. Het
lezen van het boek vormt eigenlijk een onderdeel van de spirituele weg naar de
kunst van het zingen en boet daarmee in aan toegankelijkheid. Lang niet iedere
zanger zal het geduld, de muzikaliteit en de intelligentie hebben om zich
zelfstandig de gegeven principes eigen te maken. Om die weg iets lichtvoetiger
te kunnen begaan, kan het boek het beste gebruikt worden in de context van
zanglessen.
In
die context kunnen Averino´s principes in twee richtingen gaan werken: een
goede lichamelijke coördinatie kan muzikale expressie ondersteunen, maar een
sterke muzikale voorstelling kan ook de juiste balans in het lichaam creëren.
Voor
Averino dient muziek allereerst om de emotionele menselijke werkelijkheid te
structureren. Hierbij gaat het niet om de beschrijving, maar om de ervaring
van die werkelijkheid. Muziek is volgens Averino het mooiste en meest complete
systeem dat we hebben om ons emotionele leven te beschrijven, te voelen en te
beïnvloeden. Die kracht dankt het aan de verbinding met fysiologische en
neurologische systemen en reacties. Averino is er zonder meer in geslaagd de
lezer met die kracht in aanraking te laten komen.
Gegevens
over het boek:
Olga
Averino, De kunst van het zingen,
Haarlem, 2002 (uit het Engels vertaald door Liesbeth de Kat en Hilda Stuyt;
oorspronkelijke Engelse versie: Principles
and Art of Singing, 1988). De kunst
van het zingen kunt u bestellen door € 17,00 (excl. €3.99
verzendkosten) over te maken op girorekening 9312055 t.n.v. Berg.IMC,
Mozartstraat 15, 6815 CS Arnhem. Uw bestelling wordt dan zo spoedig mogelijk
verzonden naar het adres op de acceptgirokaart. Meer informatie en een
bestelformulier kunt u vinden op de website: http://averino.berg-imc.nl
Jacomien
Prins
Utrecht, oktober 2002
(gehoord
op 6 juni 2003 in de Engelse Kerk, Amsterdam)
Het
is volkomen terecht dat La Compagnie Baroque, een van de vele uitstekende
barokensembles in Nederland, aandacht schenkt aan Elisabeth Claude Jacquet de
la Guerre (1665-1729). Dit muzikaal wonderkind, dochter van orgelbouwer Claude
Jacquet, kon al op haar zevende zeer moeilijke werken van blad spelen en in
alle toonsoorten improviseren. Nadat zij voor Louis XIV had voorgespeeld en
gezongen, nam hij de verantwoording voor haar verdere opleiding op zich. Op
haar twaalfde werd zij zelfs “la merveille de notre siècle” genoemd.
Op het
programma stonden drie werken van Jacquet de la Guerre: een cantate, een
triosonate en een suite voor klavecimbel. Jacquet de la Guerre heeft veel
cantates op bijbelse thema’s gecomponeerd. Deze cantate opent in een
jubelende stemming: “Schalt juichende trompetten”, maar kent ook vele
dramatische momenten: “Maar Hemel! Te midden van dit feestgewoel hoor ik
doordringende kreten, ik zie tranen vloeien” (de programmatoelichting bevat
een Nederlandse vertaling door Koos Fernhout).
Voor dit
programma heeft La Compagnie Baroque, bestaande uit sopraan Marielle
Maaswinkel, violiste Barbara Erdner, gambiste Karin Preslmayr en klaveciniste
Noriko Amano, de bezetting uitgebreid met een traverso, gespeeld door Mirjam
van der Maas. Waarschijnlijk zijn er in Jacquet de la Guerres cantate ‘Le
temple rebasti’ geen aparte partijen voor
traverso en viool, want zij speelden vaak unisono samen, of wisselden elkaar
af. Voor degenen die de moderne fluit gewend zijn, hebben de lage tonen van de
traverso weinig draagkracht. Het samenspel van dit ensemble was uitstekend en
soliste Marielle Maaswinkel zong met veel gevoel voor dramatiek. Vooral in de
virtuoze uitvoering van de triosonate in d-groot vlogen de vonken ervan af.
In
het programmaboekje wordt toegelicht dat de twee andere componisten,
Jean-Marie Leclair l’Aîné (1697-1764) en Michel Pignolet de Monteclair
(1667-1737), zijn gekozen als vertegenwoordigers van de generatie na Jacquet
de la Guerre, twee componisten die de synthese van de Italiaanse en Franse
componeerstijl verder hebben uitgewerkt. Michel Pignolet de Monteclair is
echter twee jaar na Jacquet de la Guerre geboren, ietwat kort om hem onder de
opvolgende generatie te rangschikken. Desalniettemin was zijn cantate “Morte
di Lucretia” prachtig, vooral de chromatische wendingen en de momenten van
plotselinge stilte als Lucretia sterft (omdat ze onteerd is door verkrachting,
moet ze traditiegetrouw zelfmoord plegen).
Overigens meldt
hun folder dat het ensemble “een theatrale dimensie” toevoegt aan hun
uitvoeringen: “door het gebruik van de authentieke gestiek, de gestileerde
lichaamstaal uit de barok die recentelijk is herontdekt.” Hier had ik meer
over willen weten.
Helen
Metzelaar (juni, 2003)
^
24
Capriccios for violin from the Netherlands
NM 92120
Het lijkt alsof er de laatste jaren een
nieuw idee rondwaart. Je vraagt een aantal Nederlandse componisten om naar
aanleiding van een beroemd werk of beroemde serie werken uit het klassieke
repertoire hun eigen versie te schrijven. Zo verzocht Eleonore Pameijer enige
jaren geleden tien componisten om zich te laten inspireren door de levendige
en grillige Fantasieën voor fluit solo van Georg Philipp Telemann en een
muzikaal commentaar op één van de fantasieën te schrijven.
Aan het begin van de negentiende eeuw
schreef Nicolò Paganini 24 Capricci voor viool solo, op. 1. Paganini oogstte
hiermee veel roem; de capriccio’s zijn tot op de dag van vandaag belangrijke
werken. In 1998 gaf de Rotterdamse Kunststichting opdracht aan 24 in Nederland
wonende componisten om een capriccio voor viool solo te schrijven in de
traditie van Paganini’s beroemde capriccio’s. Deze werken zijn net als
bovengenoemde Fantasieën bij Donemus in een verzamelbundel uitgegeven. Drie
violisten, te weten Janine Jansen, Joris van Rijn en Benjamin Schmid, werden
gevraagd om ieder acht capriccio’s op cd op te nemen.
Het resultaat is een prachtige dubbel-cd,
vorig jaar uitgebracht. Het is jammer dat de oudste componist in dit project,
de door ons zeer gewaardeerde Marius Flothuis (1914-2001), het verschijnen van
deze cd niet meer heeft kunnen meemaken. Zijn Capriccio klinkt melancholisch
en vol verlangen. Één componist, Chiel Meijering, wil dat zijn caprice door
een vrouwelijke violist wordt vertolkt. De partituur van zijn buitengewoon
veeleisende werk getiteld “La vengeance d’une femme”, bevat typische
Meijering-grapjes, met aanmoedigingen zoals “Keep on coming, baby!”.
Twee van de 24 componisten op deze
dubbel-cd zijn vrouwen: Caroline Ansink en Vanessa Lann. Ansinks Capriccio is
gebaseerd op een motief van drie tonen. Op allerlei manieren, bijvoorbeeld
door snelle herhalingen, dubbelgrepen en trillers, wordt het stuk uitgebouwd.
Naar het eind toe wordt een langzaam gedeelte geleidelijk getransformeerd naar
een zeer snelle ritmische passage.
Lann heeft haar werk de titel “The Key
to the Fourteenth Vision” meegegeven. Haar Capriccio is duidelijk gebaseerd
op de veertiende caprice van Paganini, op hetzelfde korte ritmische motief en
in dezelfde toonsoort. Net als Paganini’s Caprice moet de violist op dit
ritmisch motief twee-, drie- en vierstemmig akkoorden spelen. Lanns tonale
Capriccio doet prettig aan tussen de grillige maar boeiende werken van Michel
van der Aa en Guus Janssen.
Mijns inziens een geslaagd project.
Helen Metzelaar
(Nieuwsbrief
33, april 2003)
^
Recensie Johanna
Cornelia Ziesenis-Wattier (1762-1827): “De grootste actrice van Europa”
door Marlies Hoff (Leiden: Astraea), 184 pagina’s. ISBN 90-75179-07-3.
Waarom een recensie over een actrice uit
het verre verleden in een Nieuwsbrief van Vrouw en Muziek? Omdat muziek vaak
een belangrijke factor was in de Nederlandse toneelwereld. Zo schreef
Bartholomeus Ruloffs, muziekdirecteur van de Schouwburg in Amsterdam, rond
1785 muziek voor uitvoeringen van Johanna Wattier: Zangstukken
in de geveinsde zotheid door liefde, voor de juffrouwen Wattier en Sardet,
vervullende de rollen van Agatha en Bely.
In 1811 zou Napoleon Wattier “de
grootste actrice van Europa” hebben genoemd naar aanleiding van haar
optreden in Amsterdam in een toneelstuk van Racine. Het vele speurwerk in
archieven leverde auteur Marlies Hoff genoeg informatie op voor een gedegen
studie vol opmerkelijke feiten. In 1810 namen bijvoorbeeld een aantal acteurs,
waaronder Wattier, zowel de leiding als de huur van de Amsterdamse schouwburg
op zich toen de overheid stopte met het exploiteren van dit theater na de
inlijving van Nederland bij Frankrijk.
Wattier had aanzien bij vele Nederlandse
dichters en schrijvers. Zij waren benieuwd naar haar mening en stuurden hun
manuscripten naar haar toe voor een beoordeling. Andersom verzocht Wattier
soms om een nieuw toneelstuk. Zo schreef Tollens op haar verzoek het treurspel
Lukretia, of de verlossing van Rome
in 1805. Toch stelt Marlies Hoff dat Wattier zich tegenover schrijvers uiterst
bescheiden opstelde omdat zij zich niet bevoegd voelde een oordeel over hun
werk te vellen. Zo gedroeg pianiste/componiste Gertrude van den Bergh
(1794-1840) zich ook. In 1833 vroeg Van den Bergh aan het bestuur van de
Maatschappij tot Bevordering der Toonkunst ontheven te worden van het
beoordelen van de ingezonden composities voor de talrijke prijsvragen: ‘ik
voel mij als vrouw te zwak om composities van anderen te beoordelen (...)’.
Terwijl het beroep van toneelspeler, nets
als het beroep musicus, laag werd gewaardeerd, liep Wattiers salaris in 1808
op tot ƒ 4.000, volgens Hoff het hoogste bedrag dat een Nederlandse
toneelspeler ooit had verdiend. Wel moesten toneelspelers in die dagen in hun
eigen kleding en rekwisieten voorzien.
In 1801 trouwde de inmiddels 39-jarige
Wattier met de architect Bartholomeus Ziesenis. Hun enig kind leefde maar kort
en in 1820 overleed de 51-jarige Ziesenis. Hij liet veel schulden na, zodat
Wattier vol geldzorgen achterbleef. Door lid te worden van het Fonds ter
Opleiding en Verdere Onderrigting van Tooneelkunstenaars kon zij nog wat
verdienen.
Wat maakte Wattiers acteren zo bijzonder?
Volgens tijdgenoten had zij een groot inlevingsvermogen en acteerde zij haar
rollen op natuurlijke wijze, terwijl men gewend was aan gebrul en geschreeuw
op het toneel.
Een gedegen studie die een waardevolle
bijdrage levert aan de kennis over een groot Nederlands actrice.
Helen Metzelaar
(Nieuwsbrief
33, april 2003)
^
Dark,
muziektheater van Paul Koek en Edzard Mik, muziek van Calliope Tsoupaki.
Uitgevoerd door ZT Hollandia en Rosa Ensemble in de Stadsschouwburg, Haarlem.
Gezien op 29 maart 2003.
Calliope Tsoupaki heeft al een hele reeks
muziektheaterstukken op haar naam: Nadere
kennismaking (1995), Medea
(1996), Hippolutos (1996), E guerra e
morte (1997) en The hunting gun
(2000). Haar nieuwste stuk heet Dark
en gaat over Jeanne d’Arc, die in 1429 het Franse leger leidde naar een
overwinning op de Engelsen. Dark
belicht de eenzaamheid van Jeanne d’Arc, die uitgeput op het slagveld staat
met ontelbare lijken om haar heen, en in een monoloog haar rol als heldin
overpeinst.
Dark
is speciaal voor de Haarlemse Schouwburg geschreven, die na de laatste
voorstelling ingrijpend wordt verbouwd. Daarom kon ZT Hollandia grote stukken
uit de toneelvloer slopen en maakte de Schouwburg een onttakelde indruk.
Doordat de stoelen uit de parterre waren verwijderd - het publiek bevond zich
op de balcons - konden het Rosa Ensemble en soliste Jannie Pranger zich
opstellen waar normaal gesproken ook het publiek zit. Zo werd er uitgebreid
gebruikt gemaakt van de ruimte in de schouwburg.
Twee jonge meisjes vertolkten
tegelijkertijd Jeanne d’Arc, terwijl haar tekst door Jannie Pranger werd
gezongen. De verhaallijn en de inhoud waren fragmentarisch en daardoor niet
altijd even duidelijk. Dark is
ontstaan uit een samenwerking tussen muzikanten, componist, geluidsontwerpers,
acteurs en regisseur Paul Koek, die allemaal ideeën mochten aandragen. Tot op
het laatste moment wist niemand precies hoe de voorstelling zou worden.
Gedeelten uit de muziek had ik al op Radio
4 gehoord en toen was ik niet onder de indruk. Maar in de Schouwburg viel
Tsoupaki’s overwegend statische maar toch pakkende muziek helemaal op z’n
plaats. De bezetting van het Rosa Ensemble met z’n elektrische gitaren,
slagwerk, samplers en computer, stond borg voor een muzieksoort met veel
popelementen. Een bijzondere klankvermenging deed zich voor toen haar muziek
samenklonk met het geluid van het slijpen van een zwaard aan een grote
draaiende slijpsteen. Misschien was de uitspraak van Jannie Pranger iets te
geschoold voor de vaak ruige en harmonisch niet complexe muziek van Tsoupaki.
De passages met repeterende noten deden onmiddellijk denken aan het werk dat
zij pal hiervoor schreef, een trio voor fluit, basklarinet en piano.
Verschillende visuele elementen waren
indrukwekkend. Zo liet lichtontwerper Uri Rapaport een prachtige felgroene
lichtstraal over het publiek de schouwburg in schijnen, een straal die
geleidelijk groter werd. Bijzonder was ook de lange straal neervallend zand op
het hoofd van de jonge Jeanne d’Arc. Op een gegeven moment trok zij drie
ramen van de schouwburg open, zodat ook de voorbijgaande auto’s onderdeel
van het stuk werden.
Deze laatste voorstelling van Dark was volgens Calliope Tsoupaki de beste. Al met al een bijzonder
project. Als verhaal bleef de inhoud wat onduidelijk, maar ik heb me geen
moment verveeld in deze bijna twee uur durende voorstelling zonder pauze.
Helen Metzelaar
(Nieuwsbrief
33, april 2003)
^
Recensie
Julia Culp door Beno Hofman
(Uitgeverij Noordboek 2002), 111 pagina’s. ISBN 90 330 1261 8. € 17,50.
Hoewel haar carrière maar
van korte duur was, van 1905 tot 1919, mag de naam van Julia Culp (1880-1970)
niet ontbreken als een van de beroemdste Nederlandse vocalisten. Culps
stemomvang was niet groot. Pianist en begeleider Coenraad Bos stelde zelfs:
“Waarschijnlijk was haar toonomvang kleiner dan bij welke andere zangeres
met zo’n naam” (p. 86). Toch wist zij de harten van duizenden toehoorders
te winnen: “Als ze je letterlijk op ’t toneel bestormen, je de handen
kussen, je omringen, bij honderden met uitgestoken handen ... Ja, dat is
eigenlijk wel verrukkelijk” (p. 63).
Julia Culp stamde uit een
muzikale familie - haar zuster Betsy heeft haar vaak aan de piano begeleid en
haar vader was contrabassist in het orkest van De Harmonie in Groningen. Ze is
van Joodse komaf - haar voorouders kwamen uit Oude Pekela. Als ‘Jodenkind’
werd Julia in Groningen gediscrimineerd: “Vroeger op de meisjesschool, werd
de heele klas soms op een partijtje gevraagd, - ik alleen niet” (p. 10).
In Groningen studeerde zij
bij mevr. Groneman-Kappeyne van de Coppello, in Amsterdam bij Cornelie van
Zanten en in Berlijn bij Etelka Gerster. Opera en oratorium deed zij niet; zij
legde zich toe op de liedkunst. Het zwaartepunt van haar repertoire lag bij de
Duitse romantische liederen; ze zong graag werken van Schubert, Schumann,
Brahms en Richard Strauss. Culp and begeleider Coenraad Bos zijn overigens te
beluisteren op één van de tien cd’s van “Het puik van zoete kelen:
honderd jaar Nederlandse zangkunst” (Philips 464 385-2). Op een opname uit
1914 zingt zij Schuberts Heidenröslein en Brahms’ Wiegenlied met een
opvallend heldere, natuurlijke stem. Culp is ook te horen in het Wiegeliedje
van Catharina van Rennes, met Rennes zelf aan de vleugel, een opname uit 1906!
Culps zuster Betsy Rijkens-Culp is ook meerdere malen te horen als begeleider
van Jo Vincent.
Culp maakte veel indruk in
Duitsland en Amerika. Vijf keer trok zij door Amerika; haar eerste tournee met
51 concerten begeleid door Coenraad Bos duurde vijfeneenhalve maand. Hofman
vertelt dat zij altijd veel eigen spullen meenam: schilderijen, een
theeservies, eigen kussens en linnen. Alleen zó voelde zij zich prettig.
Beno Hofman heeft een rijk geïllustreerde
biografie samengesteld. Helaas komen we weinig te weten over de persoon Culp.
Zij was twee keer getrouwd; wat voor soort huwelijken had zij? Had zij
sterallures? Volgens Henriëtte Bosmans niet: “Zeer zelden zal men een
uitvoerend kunstenaar aantreffen, die gelijk Julia Culp, zo weinig
egocentrisch haar herinneringen beleeft” (Algemeen Handelsblad, 4.10.1950).
Deze biografie is een welverdiend eerbetoon aan een groot zangeres.
Helen
Metzelaar (Nieuwsbrief
33, april 2003)
^
Lorre
Lynn Trytten, Feet on the Ground,
Mirasound (2002), MIRA 399353
Onlangs
is de CD Feet on the Ground
verschenen, met werken van Lorre Lynn Trytten, uitgevoerd door het Gustav
Klimt strijkkwartet, Aram Kersbergen op basgitaar en contrabas, Arend Niks op
drums, Eddy Koopman op percussie, Jan Hollander en Henk Heijink op trompet,
Bart van Lier en Jan Elsink op trombone, Marian Bolt op piano en natuurlijk
Lorre Lynn Trytten zelf als solovioliste en –altvioliste.
De
muziek op Feet on the Ground valt
niet onder één noemer samen te vatten. Lorre Lynn Trytten verkent op deze CD
de meest uiteenlopende genres en ze draait er bovendien haar hand niet voor om
totaal verschillende genres te laten versmelten tot één nieuwe. Het
opvallendste voorbeeld daarvan is Preludio
van J.S. Bach. Trytten heeft dit gearrangeerd als een ‘ultieme shuffle’,
voor viool, altviool en drums. Terwijl Bach duidelijk aanwezig blijft,
ontstaat er door die swing van de shuffle zo iets anders, dat je als
luisteraar gebiologeerd blijft luisteren.
Ondertussen
klinken veel nummers ook gewoon heel lekker. De vaste bezetting van
viool/altviool, strijkkwartet, bas en drums, werkt als een verbindend element.
Bovendien is het een solide basis waardoor Trytten de kans krijgt werkelijk de
sterren van de hemel te soleren. Het is een plezier om te luisteren naar hoe
krachtig en helder haar klank is. Ze heeft een sterk ontwikkeld gevoel voor
ritme en raakt nooit de swing kwijt, hoe ingewikkeld ze het zichzelf ook
maakt.
Niet
alle nummers zijn even sterk. De tango In
Retrospect bijvoorbeeld is zelfs een beetje saai. Het is mooi, maar het
klinkt te bekend in de oren. De altvioolsolo daarentegen springt er direct
uit, door de plotseling grillige melodielijn. Een van de nummers die er voor
mij bovenuit springt is het jazznummer Montmartre,
oorspronkelijk van Dexter Gordon, maar volledig eigen gemaakt door Trytten en
Co. Als je Lorre Lynn Trytten als jazzvioliste hoort, denk je al gauw aan haar
beroemde voorganger Stéphane Grappelli. Zij gaat echter nog een stapje verder
dan hij, in die zin dat ze meer experimenteert
Clara
de Mik (Nieuwsbrief 33, april 2003)
^
Langverwachte
CD van Maud Sauer swingt, zingt, piept en kraakt
Maud Sauer is wat je noemt een echte rot
in het vak. Al vanaf eind jaren ’70 is zij niet meer weg te denken uit de
wereld van de muziek. Als net afgestudeerde hoboïste aan het conservatorium
van Den Haag veroverde zij al snel een plek in de hedendaagse en geïmproviseerde
muziek. Een opvallende plek, omdat hobo in dat circuit nieuw was. Ze speelde
jarenlang in het Maarten Altena Kwartet en in het septet van Guus Janssen. Ze
stond ook vaak als solist op verschillende podia in binnen- en buitenland.
Daarbij is ze altijd actief geweest op het gebied van emancipatie van vrouwen
in het muziekleven. Nog iets wat ze vanaf begin jaren ’80 al doet - in het
begin zo terloops mogelijk, maar in de loop der jaren steeds bewuster - is
componeren. Het resultaat van haar veelzijdige muzikale carrière van de
afgelopen twintig jaar is voor het eerst te beluisteren op de CD Ergens / Ooit.
Ergens / Ooit, zeer stijlvol vormgegeven overigens, bevat de
filmmuziek die Maud Sauer in de jaren ’80 schreef voor de films Eduardo
Uruguayo en …and that is why the state is to blame en voor de documentaire Time
Seeking Circles, alledrie gemaakt door de filmmaker Frank Diamand. Diamand
is tevens de dichter van de twee liederencycli Otra
Vez (1991) en Ergens / ooit
(2001), die ook op de CD staan, gezongen door sopraan Lara Diamand. Bovendien
zijn er maar liefst vier solo-improvisaties te horen, opgenomen in 1982
tijdens het Claxon Festival en in 1991 tijdens het festival Women and Music,
met Maud Sauer op hobo en engelse hoorn.
De CD is
verrassend en afwisselend en schijnt een breed licht op wat Maud Sauer te
bieden heeft. De swingende en melodieuze filmmuziek vraagt naar meer en van
haar knotsgekke, maar zeer virtuoze improvisaties op hobo en engelse hoorn
gaan af en toe je haren overeind staan. De cyclus Otra
Vez, voor sopraan, klarinet en piano bevat kleurrijke en vrij tonale
liederen. Ergens / ooit daarentegen
heeft een veel abstracter karakter, met name door de combinatie van sopraan en
slagwerk.
Toch mis ik
een aantal werken op deze CD. Glijbaan
voor drie hobo’s bijvoorbeeld, en Tomaat
voor vier blazers, piano, contrabas en drums. Of Traan,
heel anders dan Tomaat maar wel voor
dezelfde bezetting. Waarom staat er niet één van dit soort werken op de CD?
Dat had het geheel nog completer gemaakt.
Maud
Sauer, Ergens / Ooit. Essential
Clara
de Mik (Nieuwsbrief 33, april 2003)
^
Kamermuziek
van Henriëtte Bosmans en Lex van Delden, Talin Records TA 002, www.klassiekecd.nl
In de nieuwsbrief van september 2000
verscheen een recensie over de eerste cd van het nieuwe label Talin Records,
gewijd aan de prachtige liederen van Bertha Frensel Wegener-Koopman (1874-1953).
Onlangs is de tweede cd van dit label verschenen, met cello- en pianomuziek van
Henriëtte Bosmans (1895-1952) en Lex van Delden (1919-1988).
Niet alleen is deze cd weer een juweeltje, zij gaat ook weer gepaard met een
bijzonder fraai boekwerkje, waarin Huib Ramaer ditmaal de kortdurende band
tussen Bosmans en de veel jongere Lex van Delden beschrijft. Van Delden leerde
Bosmans in oktober 1947 kennen toen hij blaadjes voor haar omsloeg tijdens haar
uitvoering van Pijpers fluitsonate met fluitist Johan Feltkamp in het
Concertgebouw. Al snel schaarde hij zich onder haar loyale bewonderaars en
schreef hij voor Het Parool meerdere
enthousiaste kritieken over haar optredens en composities.
De bewondering was wederzijds: toen Bosmans een uitvoering van Van
Deldens liedcyclus ‘L’amour’ op de radio hoorde, was zij diep ontroerd en
belde hem meteen hierover op.
Op deze cd is te horen dat Bosmans en Van Delden raakvlakken in hun muzikale
taal hebben. Beide componisten bezitten een sterk lyrische kant met welluidende
melodieën, alhoewel de pianosonate van Van Delden veel invloed van Bartók
toont, een componist waarmee Bosmans weinig op had. Ook gebruikt de autodidact
Van Delden over het algemeen veel dissonantere
samenklanken.
Toen in
juni 1951 werd vastgesteld dat Bosmans ongeneeslijk ziek was, componeerde Lex
van Delden een vocalise als “muzikaal eerbetoon aan deze levenslustige,
getalenteerde en geestrijke vrouw”, die hij als een tweede moeder beschouwde
(Van Deldens ouders waren beiden in 1943 vermoord in het concentratiekamp
Sobibor). Oorspronkelijk voor mezzosopraan en piano, blijkt zijn ‘Vocalise’
zeer geschikt om te worden uitgevoerd door cello en piano, temeer omdat
een vocalise altijd tekstloos is.
De
vertolkingen op deze cd door celliste Doris Hochscheid en pianist Frans van Ruth
zijn warmbloedig en van uitzonderlijk hoog niveau. Het langzame middendeel in de
sonate voor solo cello van Van Delden is ontroerend mooi en Bosmans’
cellosonate, haar eerste in een lange reeks werken voor cello, is een waar genot
om naar te luisteren. Van harte aanbevolen!
Helen
Metzelaar (Nieuwsbrief 32, januari 2003)
^
teer
in de tijd -Muse conNAction met gedichten van Kouwenaar, Jansma en Kopland.
Noortje Korst: zangvoordracht; Annemiek van de Geijn: piano. isbn
90-27815615, te bestellen via tel. 076 – 564 02 32 of 076 – 571 30 82.
Muziek,
vormgeving, poëzie
en beeldende kunst: bij teer in de tijd
gaan diverse kunstdisciplines samen. Om te beginnen is het een prachtig
vormgegeven boekje met gedichten van Gerrit Kouwenaar, Esther Jansma en Rutger
Kopland. Verder is te zien dat ieder gedicht wordt voorafgegaan door een
matdoorzichtige pagina met een abstracte afbeelding in heldere kleuren waar de
tekst van het gedicht op de volgende pagina doorheen schemert. Tenslotte bevindt
zich voor in het boekje een cd, met daarop een registratie van de geïmproviseerde
vertolkingen van de gedichten door zangeres Noortje Korst en pianist Annemiek
van de Geijn.
In
totaal hebben Korst en Van de Geijn op deze cd negen gedichten – van iedere
dichter drie – getoonzet onder het thema ‘tijd en vergankelijkheid’. De
liederen zijn in het muzikale idioom en de directe emotionele lading het beste
te omschrijven als chansons. Korst en Van de Geijn zijn niet de eersten die
teksten van Nederlandse dichters op een dergelijke manier op cd zetten, maar
slechts zelden sluiten tekst en muziek zo goed op elkaar aan als in teer
in de tijd. Het enige minpuntje aan deze cd is dat hij zo kort is, slechts
23 minuten.
Petra
van Langen
(Nieuwsbrief 32, januari 2003)
^
Virgo
Supercluster: de nieuwe cd van een unieke bigband -Onlangs
heeft United Women’s Orchestra een nieuwe cd uitgebracht met als
gastsolist Ingrid Jensen op trompet en flugel: Virgo
Supercluster, JazzHausMusik Keulen JHM 123.
De
Nederlands / Duitse bigband bestaat inmiddels al tien jaar. De formatie begon in
1992 als workshop en is snel uitgegroeid tot een van de weinige professionele
bigbands die zich toeleggen op het spelen van nieuwe muziek. In 1996 kwam de
eerste cd, The Red One uit, gevolgd
door The Blue One in 1999. Het hoesje
van de nieuwste cd neigt erg naar geel, maar kennelijk is toch besloten het te
vernoemen naar ‘The Virgo
Supercluster Suite’, een van Fuchs’ composities op de cd.
Christina
Fuchs en Hazel Leach vormen samen de motor van het orkest. Zij schrijven alle
composities en arrangementen, ze dirigeren tijdens concerten en bovendien spelen
ze zelf ook mee. Hazel Leach is geboren in Engeland en in 1979 naar Nederland
verhuisd. Ze is als docente verbonden aan de afdeling lichte muziek van het
Arnhems Conservatorium en speelt tenorsaxofoon en dwarsfluit. De Duitse
Christina Fuchs is sinds 1984 werkzaam als tenorsaxofonist, klarinettist en
componist in diverse ensembles. Haar specialiteiten zijn jazz, improvisatie en
nieuwe muziek.
Ook
de overige spelers van United Women’s Orchestra kunnen putten uit een brede
achtergrond en ruime ervaring.
De composities op Virgo Supercluster klinken nieuw en uitdagend, en ademen
tegelijkertijd de sfeer van een authentieke bigband, dankzij het strakke
samenspel en de vele improvisaties. Een echte aanrader!
Bezoek
voor meer informatie de website www.unitedwomensorchestra.com
Clara
de Mik (Nieuwsbrief 32, januari 2003)
^
Barbara
Strozzi - Arie, lamenti e cantate. Uitgevoerd door Susanne Rydén: sopraan en
Musica Fiorita. Harmonia Mundi France, HMC 905249.
Zoals bijna alles is muziek ook aan mode onderhevig, wat
betekent dat de ene keer de ene dan weer de andere componist extra in de
belangstelling staat. Wat de vrouwen betreft is dat op dit moment zonder twijfel
de 17e eeuwse componiste Barbara Strozzi. Er verschijnen opmerkelijk veel cd´s
met composities van Strozzi en van diverse ensembles heb ik vernomen dat zij
bezig zijn programma´s samen te stellen met werken van deze componiste. En
waarom ook niet, want iedere keer als ik haar muziek hoor word ik opnieuw
getroffen door de schoonheid en dramatiek daarvan, dus wat mij betreft kan die
muziek voorlopig nog niet vaak genoeg uitgevoerd worden. Zeker als al die
uitvoeringen zo prachtig zijn als de uitvoering (afgezien van hier en daar een
kleine onzuiverheid) die het Ensemble Musica Fiorita met zangeres Susanna Rydén
zojuist op cd heeft gezet.
Arie, lamenti e cantate is de
toepasselijke titel van deze cd, waarmee direct duidelijk is dat het niet alleen
om "zware" werken gaat, maar een mengeling is van werken met een licht
karakter bestaande uit coupletten met een refrein (de aria´s) en werken met een
serieuzere inhoud en een afwisseling van recitatief en arioso. Maar luchtig,
grappig, serieus of zeer serieus, het zijn allemaal hele mooie werken, waarbij
duidelijk is dat Strozzi in eerste instantie schreef voor de virutoze
vrouwenstem, haar eigen instrument.
Petra van Langen (Nieuwsbrief 24, december 2000)
^
Hildegard
von Bingen - 11.000 Virgins. Chants for the Feast of St. Ursula. Uitgevoerd door
Anonymous 4. Harmonia Mundi France HMU 907200.
Ongeveer 500 jaar eerder schreef Hildegard von Bingen haar
muziek, nog zo´n componiste die erg in de belangstelling staat. Het kwartet
Anonymous 4 heeft een cd uitgebracht met de titel 11.000 Virgins. Chants for
the Feast of St. Ursula. Het feest van St. Ursula en de elfduizend maagden
vindt jaarlijks plaats op 17 september. Waarschijnlijk werd dit feest in het
klooster van Hildegard, dat diverse relikwieen van de heilige en haar
dienstmaagden bezat, met veel plechtig ceremonieel gevierd. Hildegard zelf heeft
ook diverse religieuze werken voor deze dag geschreven. Op deze cd worden die
gecombineerd met werken van andere onbekende componisten, om de krachtige indruk
die de werken op haar eerste publiek maakten te laten herleven. En dat werkt,
want langzamerhand wordt je als luisteraar door de muziek meegevoerd en wordt je
steeds meer getroffen door de mystieke kracht van Hildegards werken. Het is
juist de afwisseling van werken van Hildegard en van anderen waardoor je
(opnieuw) het bijzondere van Hildegards muziek herkent.
Minstens zo belangrijk als de muziek zelf is hierbij de
geweldige uitvoering van Anonymus 4. Ik heb deze uitvoering eens vergeleken met
andere uitvoeringen van werken van Hildegard. Hoewel die helemaal niet onaardig
zijn, steekt Anonymus 4 hier met kop en schouders bovenuit. Dit ensemble is in
staat om je het geheim van de muziek van Hildegard werkelijk te laten ondergaan.
Petra van Langen (Nieuwsbrief 24, december 2000)
^
Henriëtte
Bosmans - Mélodies françaises. Uitgevoerd door