Recensie
Europäischer Dirigentinnen Reader
Deel
4 Schriftenreihe Frau und Musik, Internationaler Arbeitskreis, € 12,50.
Furore Verlag ISBN 3-927327-55-7. Dit boek is ook beschikbaar op het internet:
www.dirigentinnen.de
Eindelijk
een handzaam lexicon met informatie over contemporaine vrouwelijke dirigenten.
Omdat er tot nu toe geen enkel systematisch onderzoek is gedaan, moesten de
samenstellers van dit boek terugvallen op kennis van ‘insiders’ en her en
der verzameld materiaal. De uitgever Furore vroeg alle relevante instanties om
informatie. De respons was boven alle verwachting. Ook de Stichting Vrouw en
Muziek heeft haar steentje bijgedragen.
Prettig
en ruim vormgegeven, lezen we over zo’n negentig dirigenten in alfabetische
volgorde. Bij elk dirigent een foto plus een korte levensloop opgesteld als
een curriculum vitae: opleiding, werkzaamheden, repertoire specialisaties,
discografie, perscitaten en tot slot een contactadres. Er blijkt veel jonge
dirigeertalent: de jongste is de Oostenrijkse Elisabeth Fuchs, geboren in
1976. De oudste is Janet Canetty-Clarke, geboren in 1935; bij enkele
dirigentes wordt de geboortedatum niet vermeld.
Jammer
dat de samenstellers geen rekening hebben gehouden met de diverse
benoemingssystemen in de dirigentenwereld. In Nederland bestaan er
bijvoorbeeld eerste of chefdirigenten, vaste dirigenten, tweede dirigenten en
assistent-dirigenten. In deze Reader wordt de afkorting GMD gebruikt; uit de
inleiding blijkt dit de afkorting te zijn van ‘Generalmusikdirektorin’,
dirigent van een muziektheatergezelschap. Handig is een naar land van herkomst
ingedeeld register. Zo is te zien dat de Duitse dirigentes goed
vertegenwoordigd zijn: zij vormen bijna een derde van het lexicon. Dit
naslagwerk over Europese dirigenten bevat ook vrouwen geboren in Australië,
Brazilië, Venezuela, Japan, Canada en de V.S. omdat zij in Europa werkzaam
zijn.
“Heel
de wereld is mijn vaderland” schreef Erasmus al in 1500. Dit lexicon is weer
een goed voorbeeld van hoe internationaal de muziekwereld is. De in Engeland
werkzame Odaline de la Martinez werd in Cuba geboren en in de V.S. opgeleid.
Sarah Ioannides, vermoedelijk van Griekse komaf, is geboren in Australië,
opgeleid in Engeland, en heeft onder andere voor de Dresdener Symphoniker, de
Hong Kong Philharmonic en het Orchestre de Lyon gestaan. Eigenlijk streven de
meeste dirigenten naar een internationale carrière. Gegeven het
internationale karakter van vele loopbanen, was het wellicht beter om dit
naslagwerk niet te beperken tot dirigenten werkzaam in Europa. Nu missen we
namen als Myung-Whu Chung, Zheng Xiaoying, en de uit Kiev afkomstige Victoria
Zhadko, finaliste van het 1994 Kondrasjin Concours. Een uitbreiding van dit
lexicon tot heel de wereld van de klassieke muziek is zeker aan te bevelen.
De grote
vraag is natuurlijk wat de criteria waren. In de inleiding wordt vermeld:
alleen professionele dirigentes en geen dirigentes die uitsluitend koren
leiden. Uit de 200 dirigenten die aan deze criteria voldeden is een selectie
gemaakt; de basis voor deze selectie is mij niet duidelijk. Waarom is
bijvoorbeeld Monica Buckland Hofsteder niet opgenomen?
Met
enkele dirigentes in het lexicon heeft Nederland kennis kunnen maken. De
Poolse Alicja Mounk dirigeerde in 1993 het Residentie Orkest. Het jaar daarop
maakte Sian Edwards haar Nederlandse debuut met het Rotterdams Philharmonische
Orkest met werken van Berlioz, Messiaen, Boulez en Maderna. Edwards was in
1988 de eerste vrouwelijke dirigent van Covent Garden en van de Londense Royal
Opera. De Amerikaanse Marin Alsop dirigeerde in 1998 het Nederlands
Philharmonisch Orkest. Over haar zei Leonard Bernstein eens: “Als ik mijn
ogen sluit is het alsof ik een man hoor dirigeren”. En de New York Times
voorspelde over deze talentvolle vrouw: “Als één vrouw ooit in staat zal
zijn om een positie te veroveren bij een van de Amerikaanse toporkesten is het
Marin Alsop.” Vorig jaar was zij chefdirigent van het Bournemouth Symphony
Orchestra.
Het
verloop van een muziekcarrière wordt vaak bepaald door de medewerking van
invloedrijke mensen. Aan het eind van de 19e eeuw stimuleerde dirigent Wouter
Hutschenruyter Cornélie van Oosterzee (1863-1943) om haar eigen werk te
dirigeren met zijn orkest, het Utrechts Stedelijk Orkest. Het zou interessant
zijn om na te gaan of dirigentes nu eveneens gesteund danwel tegengewerkt
worden door ‘machtige figuren’ in de muziekwereld. In 1998 poneerde
dirigent Charles de Wolff in Trouw
(28.3.98): “Dirigeren is een echt mannelijk beroep. Het is geen beroep voor
een vrouw. (...) Een dirigent heeft een leidinggevende positie waar veel
organisatie aan te pas komt. Je moet overwicht hebben en een ander laten doen
wat je zelf graag wilt. Het is een vak waar de heersersmentaliteit in naar
voren komt. Dat is typisch mannelijk. (...) Vrouwen zijn vaak te lief.”
De Europäischer
Dirigentinnen Reader bewijst dat het dirigeren niet langer voorbehouden is
aan het mannelijk geslacht. Toch blijft het een gevecht: het muziekbedrijf is
nog altijd grotendeels een ‘mannenbolwerk’ waar vrouwelijke dirigenten
buitenbeentjes zijn. Het talent is er, maar dit talent moet wel de kans
krijgen zich te bewijzen. Dan zal ook het spraakgebruik veranderen: gewoon
‘de dirigent’, een onzijdige aanduiding net als huisarts of professor.
© Helen
Metzelaar