In
2003 viert St. Petersburg haar 300 jarige bestaan. Veel landen geven cadeaus
aan deze stad en Nederland vormt daarop geen uitzondering. In september,
tijdens de Days of Dutch Culture,
presenteren honderden Nederlandse kunstenaars hun kwaliteiten op het
gebied van theater, muziek, dans en film in de ‘Noordelijke hoofdstad van
Rusland’ (zo noemen de Russen St. Petersburg). Stichting Vrouw en Muziek
greep deze gelegenheid aan om de aandacht van publiek, pers en
concertorganisatoren te vestigen op vrouwelijke componisten uit beide landen.
Het Moscow Contemporary Music Ensemble (MCME) en de Stichting Vrouw en Muziek
zijn ongeveer een jaar geleden begonnen met het organiseren van een
uitwisselingsproject waarin componistes uit Rusland en Nederland in beide
landen gepresenteerd zullen worden.
Het
MCME, onder artistieke leiding van de bekende Russische componist Joeri
Kasparov, houdt zich al sinds 1993 bezig met de uitvoering van hedendaagse
Nederlandse muziek in Rusland. Dankzij dit ensemble is moderne muziek uit
Nederland te horen in de beste concertzalen van onder meer Moskou, Kazan,
Nizhny Novgorod, in de ‘gesloten steden’ van de Oeral en in het Zuiden en
Westen van het land. Het ensemble is tevens geïnteresseerd in nieuwe werken
van jonge Russische componisten. Voor dit project werd een aantal
getalenteerde Nederlandse en Russische componistes gevraagd nieuwe werken te
schrijven voor het ensemble.
Het
is algemeen bekend dat de muziek van vrouwelijke componisten minder vaak wordt
geprogrammeerd dan die van hun mannelijke collega’s. Russische componistes
die nog op conservatoria studeren, horen vaak van hun mannelijke docenten dat
je als vrouw extra goed moet nadenken of je echt componist wilt worden. Het
zou immers een typisch mannelijk beroep zijn. Niettemin telt Rusland veel
vrouwelijke componisten en musicologen en daarnaast een groot aantal
vrouwelijke directeuren van muziekorganisaties, muziekacademies en
concertzalen.
Een
bekende opvatting echter in zowel Rusland als Nederland is dat er geen
vrouwelijke of mannelijke componisten zijn, maar alleen goede of slechte…
Het kan desondanks geen kwaad soms juist werken van vrouwen te programmeren.
Het
project van Vrouw en Muziek begint met twee concerten van het MCME, op 3
september in de Beurs van Berlage en op 4 september in de IJsbreker, in het
kader van de Internationale Gaudeamus Muziekweek. Op 25 september speelt het
ensemble in St. Petersburg tijdens de Days
of Dutch Culture, in de grote zaal van de Componistenbond. Het laatste
onderdeel vindt plaatst in november en bestaat uit een tournee van vijf
concerten door Rusland. Deze concerten worden gegeven op hedendaagse
muziekfestivals als Moscow Autumn
(in Moskou) en Sound Ways (in St.
Petersburg), en verder in een aantal grote concertzalen en conservatoria van
mooie historische steden ten Noorden van St. Petersburg, zoals Petrozavodsk,
Pskov en Veliky Novgorod. De Nederlandse componiste Astrid Kruisselbrink en de
Amerikaans-Nederlandse componiste Vanessa Lann zullen dan met het ensemble
meereizen waardoor ze onder andere in de gelegenheid zijn hun Russische
collega’s te ontmoeten.
De
programmering van de verschillende concerten bestaat uit drie wereldpremières
van de componistes Astrid Kruisselbrink, Maria Boulgakova en Elena Langer en
uit een aantal recente werken, waaronder Trio
van de Grieks-Nederlandse componiste Calliope Tsoupaki (geschreven in opdracht
van het KAIDA Trio), Objects of Ritual
van Vanessa Lann en Le refus de
l’enfermement III van Jamilia Jazylbekova (geschreven in opdracht van
het Klangforum Wien). Tijdens de tournee in november worden ook werken
uitgevoerd van twee van de meest toonaangevende Russische componisten van nu,
Sofia Goebaidoelina en Galina Oestvolskaya. Van Goebaidoelina wordt het trio Quasi Hoketus ten gehore gebracht, onder andere door de bekende
Russische fagottist Valery Popov, voor wie dit werk bijna twintig jaar geleden
werd gecomponeerd. Van de St. Petersburgse componiste Oestvolskaya, die bij
Dmitri Sjostakovitsj heeft gestudeerd, wordt
Sonata uitgevoerd.
Jamilia
Jazylbekova, Maria Boulgakova en Elena Langer zijn geen vreemden voor mij.
Zo’n tien jaar geleden studeerden wij muziekwetenschap aan het Tsjaikovski
Conservatorium te Moskou. Wij zagen elkaar ook vaak tijdens concerten en
festivals. Ik vind het interessant dat zij alledrie momenteel meer bekendheid
genieten in het buitenland dan in Rusland – Jazylbekova en Boulgakova in
Duitsland en Langer in Engeland. De reden daarvoor is simpel: na Moskou zetten
zij hun studie voort in het buitenland, in de wetenschap dat ze daar een
grotere kans hadden een bestaan als componist op te bouwen. Hoe de muzikale
loopbaan van deze drie componistes in Europa in stroomversnelling is gekomen,
leest u hieronder.
In
1995 ging Jamilia Jazylbekova studeren bij Younghi Pagh-Paan aan de Hochschule
für Kunste in Bremen. In 1997 werd zij geselecteerd door het
‘Nachwuchsforum der Gesellschaft für Neue Musik’ en in 1998 kreeg zij een
speciale vermelding in de Internationale Gaudeamus Muziekweek voor Uschar.
In 2000 kreeg zij de Franz Liszt Composition Prize van de Franz Liszt
Hochschule für Musik (Weimar) en een beurs van de Kunstlerhaus Schloss
Wiepersdorf en Die Höge. Daarna volgden prijzen van de 14th International
Composer Seminar in het Zwitserse Boswil en van de Royaumont Foundation in
Frankrijk. Ensemble Modern, het Arditti String Quartet, Quatuor Diotima, het
Icarus Ensemble, het Zephyr Strijkkwartet, het Klangforum Wien en anderen
hebben werken van haar gespeeld.
Maria
Boulgakova studeert momenteel bij
Manfred Stahnke aan de Hamburger Musikhochschule. Na haar studie aan het
Tsjaikovski Conservatorium, nam zij deel aan diverse festivals, waaronder de
vijfde Composers’ Meeting 1999 in Apeldoorn van Louis Andriessen, Martijn
Padding, Michael Smetanin en ensemble ‘de ereprijs’. Ook nam ze deel aan
het festival voor jonge componisten in Moskou in 1999 en aan de derde European
Composers’ Informal Meeting (ECIM) te Bakoe in 2000. In de vierde ECIM in
Krakau in 2001 volgde Boulgakova masterclasses van K. Meyer en Faradj Karajev.
Haar muziek wordt regelmatig uitgevoerd in Rusland, Nederland, Duitsland,
Azerbeidjaan en Polen. Die Zeichen
is de titel van de nieuwe compositie die Boulgakova speciaal voor het
Moscow Contemporary Music Ensemble heeft geschreven. Hierin worden
muziekstijlen van verschillende periodes binnen een eigentijdse context gezet
met behulp van moderne compositietechnieken.
Elena
Langer ken ik al sinds onze studie
aan de Gnessins muziekacademie in Moskou. Later studeerde zij compositie aan
het Tsjaikovski Conservatorium in Moskou. In 1999 verhuisde Elena naar Londen
om haar studies voort te zetten aan het Royal College of Music, waar ze
leerling was van Julian Anderson. Zij studeerde ook aan het Centre Acanthes
(Frankrijk) bij Sofia Goebaidoelina en nam deel aan een festival voor
elektro-akoestische muziek en aan Spectrum Music Acanthes/IRCAM 2000, waar zij
lessen kreeg van Jonathan Harvey en Ivan Fedele. Vervolgens kreeg zij een
beurs om te studeren bij de Japanse componist Jo Kondo aan de Dartington
Summer School in Engeland. Sinds september 2001 werkt zij aan haar promotie
aan de Royal Academy of Music, onder begeleiding van Simon Bainbridge. Haar
werken zijn opgenomen op het Engelse Black Fox label en de Russische labels
Gramzapis en Vozvrazhenie. In
2000 won zij de United Music Publishers Prize voor Parting
with the Image voor ensemble. In
februari 2002 werd zij aangesteld als Jerwood Composer aan het Almeida theater
in Londen. Binnenkort zal de première van Langers kameropera The
Girl of Sand in het Almeida Opera Festival te horen zijn.
Het
nieuwe en spannende programma met Russische en Nederlandse componistes
gepresenteerd door het Moscow Contemporary Music Ensemble en de Stichting
Vrouw en Muziek vormt een belangrijk onderdeel van de intensieve culturele
samenwerking tussen Rusland en Nederland.
Amsterdam,
juli 2003
Valeria
Gorokhovskaya,
projectcoördinator
^